1. Giải thích từ ngữ

Lợi dụng chức vụ, quyền hạn bắt, giữ, giam người trái pháp luật được hiểu là hành vicủa các cán bộ, công chức hoặc những người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước lợi dụng quyền hạn được giao để thực hiện việc bắt, giữ hoặc giam giữ người mà không có căn cứ pháp luật hợp pháp.

2. Tội danh

“Điều 377. Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn bắt, giữ, giam người trái pháp luật 

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Không ra quyết định trả tự do cho người được trả tự do theo quy định của luật;

b) Ra lệnh, quyết định bắt, giữ, giam người không có căn cứ theo quy định của luật;

c) Không chấp hành quyết định trả tự do cho người được trả tự do theo quy định của luật;

d) Thực hiện việc bắt, giữ, giam người không có lệnh, quyết định theo quy định của luật hoặc tuy có lệnh, quyết định nhưng chưa có hiệu lực thi hành;

đ) Không ra lệnh, quyết định gia hạn tạm giữ, tạm giam hoặc thay đổi, hủy bỏ biện pháp tạm giữ, tạm giam khi hết thời hạn tạm giữ, tạm giam dẫn đến người bị tạm giữ, tạm giam bị giam, giữ quá hạn.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Giam, giữ trái pháp luật từ 02 người đến 05 người;

b) Làm người bị giam, giữ trái pháp luật tổn hại về sức khỏe với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;

c) Làm người bị giam, giữ hoặc gia đình họ lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn;

d) Đối với người dưới 18 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm:

a) Giam, giữ trái pháp luật 06 người trở lên;

b) Làm người bị giam, giữ trái pháp luật tổn hại về sức khỏe với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên hoặc chết;

c) Làm người bị giam, giữ tự sát;

d) Làm gia đình người bị giam, giữ ly tán.

4. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

3. Cấu thành tội phạm

3.1. Khách thể của tội phạm

Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bắt, giữ, giam người trái pháp luật xâm phạm trực tiếp đến quyền nhân thân của người bị bắt, giữ hoặc giam giữ, tức là quyền bất khả xâm phạm của họ. Hành vi này làm giảm hiệu quả của các cơ quan tiến hành tố tụng, vì lẽ ra những người này phải được trả tự do, nhưng lại bị giam giữ trái pháp luật. Đối tượng tác động của tội phạm này chính là người bị giam, giữ. Thông qua việc thực hiện các hành vi trái pháp luật, người phạm tội đã xâm phạm nghiêm trọng đến quyền được pháp luật bảo vệ của người bị bắt, giữ hoặc giam giữ.

3.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi của tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bắt, giữ, giam người trái pháp luật bao gồm:

• Bắt người trái pháp luật: Thực hiện việc bắt giữ người mà không có căn cứ pháp lý hợp lệ, không có lệnh bắt từ cơ quan có thẩm quyền hoặc bắt người không phải đối tượng cần bắt theo quy định của pháp luật.
• Giữ người trái pháp luật: Tiếp tục giữ người mà không có quyết định của cơ quan có thẩm quyền, kéo dài thời gian giữ người không đúng quy định pháp luật hoặc không có lý do chính đáng.
• Giam giữ trái pháp luật: Đưa người vào cơ sở giam giữ mà không có quyết định pháp lý hoặc giữ người lâu hơn thời gian quy định.

Hậu quả của hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bắt, giữ, giam người trái pháp luật có thể bao gồm:

• Tự do cá nhân bị xâm phạm: Người bị bắt, giữ, giam giữ trái pháp luật có thể phải chịu đựng sự mất tự do, điều kiện giam giữ không đúng quy định hoặc tổn thất tinh thần.
• Sự giảm sút hiệu quả công tác tư pháp: Việc làm sai lệch quy trình pháp lý có thể làm giảm tính công bằng và hiệu quả của hệ thống tư pháp.
• Mất niềm tin vào cơ quan pháp luật: Các hành vi trái pháp luật có thể dẫn đến sự nghi ngờ và mất niềm tin vào các cơ quan thực thi pháp luật và hệ thống tư pháp.

Mối quan hệ nhân quả là sự liên kết giữa hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn và hậu quả xảy ra. Để cấu thành tội phạm, cần chứng minh rằng hậu quả (như việc người bị giam giữ trái pháp luật) là kết quả trực tiếp của hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn. Nếu không có hành vi lợi dụng, các hậu quả này sẽ không xảy ra.

3.3. Mặt chủ quan của tội phạm

Lỗi của người phạm tội trong tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn là lỗi cố ý. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là vi phạm pháp luật và mong muốn hoặc chấp nhận việc người bị bắt, giữ, giam giữ trái pháp luật. Trong một số trường hợp, lỗi có thể là cố ý gián tiếp, nếu người phạm tội nhận thức rằng hành vi của mình có thể dẫn đến hậu quả nhưng vẫn thực hiện hành vi.

Động cơ của hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn có thể là vì lợi ích cá nhân hoặc nhóm, như muốn trả thù, gây áp lực hoặc để đạt được một mục đích cá nhân nào đó, ví dụ như lợi ích kinh tế, chính trị hoặc xã hội.

Mục đích của hành vi là để thực hiện việc bắt, giữ, giam người trái pháp luật, từ đó gây ảnh hưởng đến quyền tự do cá nhân và làm sai lệch quy trình pháp lý, phục vụ cho lợi ích cá nhân hoặc nhóm.

3.4. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt, chỉ có những người có chức vụ, quyền hạn có nghĩa vụ trong việc trả tự do cho người bị giam, bị giữ mới có thể là chủ thể của tội phạm này. Ngoài ra, chủ thể của tội phạm phải thỏa mãn điều điện là người có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự và từ đủ 16 tuổi trở lên.

Trân trọng./.