1. Giải thích từ ngữ

Chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh được hiểu là hành vi của một cá nhân, thường là người có trách nhiệm và quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đặc biệt là trong quân đội hoặc các lực lượng vũ trang, thực hiện mệnh lệnh một cách không đầy đủ, không đúng đắn hoặc không chính xác theo yêu cầu của mệnh lệnh đó. Điều này có thể bao gồm việc thực hiện mệnh lệnh một cách lơ là, không đúng quy trình hoặc không đúng thời gian quy định.

2. Tội danh

“Điều 395. Tội chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh

1. Người nào chấp hành mệnh lệnh của người có thẩm quyền một cách lơ là, chậm trễ, tùy tiện gây hậu quả nghiêm trọng, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:

a) Trong chiến đấu;

b) Trong khu vực có chiến sự;

c) Trong thực hiện nhiệm vụ cứu hộ, cứu nạn;

d) Trong tình trạng khẩn cấp;

đ) Gây hậu quả rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.”

3. Cấu thành tội phạm

3.1. Khách thể của tội phạm

Khách thể của tội chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh là sự xâm phạm đến trật tự quản lý nhà nước, trật tự trong các cơ quan, tổ chức, đặc biệt là trật tự kỷ luật trong các lực lượng vũ trang. Hành vi này làm suy yếu hiệu lực của mệnh lệnh, gây mất kỷ luật, trật tự và có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho hoạt động của cơ quan, tổ chức hoặc quốc phòng, an ninh quốc gia.

3.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh có thể biểu hiện qua các dạng như:

• Thực hiện không đầy đủ: Cá nhân thực hiện một phần mệnh lệnh nhưng bỏ sót hoặc không hoàn thành toàn bộ yêu cầu của mệnh lệnh.
• Thực hiện sai quy trình: Cá nhân thực hiện mệnh lệnh nhưng không tuân thủ đúng các quy trình, thủ tục đã được quy định.
• Thực hiện không đúng thời gian: Cá nhân thực hiện mệnh lệnh nhưng không tuân thủ đúng thời hạn, thời gian đã được yêu cầu trong mệnh lệnh.

Ví dụ:

• Một quân nhân nhận lệnh triển khai quân đội vào một khu vực cụ thể nhưng chậm trễ hoặc triển khai sai vị trí.
• Một công chức nhà nước thực hiện một nhiệm vụ được giao nhưng không tuân theo quy trình pháp luật dẫn đến sai sót trong kết quả.

Hậu quả của hành vi chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh có thể dẫn đến:

• Thiệt hại vật chất: Ví dụ, việc chấp hành không nghiêm chỉnh một mệnh lệnh liên quan đến công tác cứu trợ có thể dẫn đến thiệt hại tài sản do cứu trợ không kịp thời.
• Thiệt hại về an ninh, quốc phòng: Trong quân đội, việc không chấp hành nghiêm chỉnh mệnh lệnh có thể gây ra thất bại trong nhiệm vụ, đe dọa an ninh quốc gia.
• Suy giảm kỷ luật và hiệu quả công việc: Hành vi này làm suy yếu kỷ luật, uy tín và khả năng hoạt động của cơ quan, tổ chức.

Mối quan hệ nhân quả trong tội chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh là sự liên kết trực tiếp giữa hành vi thực hiện mệnh lệnh không đúng đắn và hậu quả tiêu cực xảy ra. Cần chứng minh rằng hậu quả đã xảy ra là kết quả của việc không tuân thủ đúng mệnh lệnh.

3.3. Mặt chủ quan của tội phạm

Tội phạm được thực hiện do lỗi vô ý, có thể là lỗi vô ý do tự tin hoặc lỗi vô ý do cẩu thả. Người phạm tội thấy trước hành vi của mình có thể gây hậu quả nguy hiểm cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được (vô ý do tự tin) hoặc không thấy được hậu quả, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước (vô ý do cẩu thả).

Động cơ của hành vi này có thể đến từ nhiều nguyên nhân, chẳng hạn như:

• Thiếu trách nhiệm: Cá nhân thực hiện mệnh lệnh một cách qua loa, thiếu cẩn trọng.
• Bất mãn: Cá nhân có thể cảm thấy mệnh lệnh không hợp lý hoặc không phù hợp với hoàn cảnh, dẫn đến việc thực hiện không nghiêm chỉnh.
• Sự tự mãn hoặc coi thường: Cá nhân có thể cho rằng việc tuân thủ mệnh lệnh không cần thiết hoặc không quan trọng, từ đó thực hiện một cách lơ là.

Mục đích của hành vi có thể không trực tiếp là làm trái mệnh lệnh, nhưng là kết quả của sự thiếu cẩn trọng, lơ là hoặc không nhận thức đầy đủ về hậu quả của việc thực hiện không đúng đắn.

3.4. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt. Chỉ những người được quy định tại Điều 392 Bộ luật Hình sự mới có thể thực hiện tội phạm.

“Điều 392. Những người phải chịu trách nhiệm hình sự về các tội xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân

1. Quân nhân tại ngũ, công nhân, viên chức quốc phòng.

2. Quân nhân dự bị trong thời gian tập trung huấn luyện.

3. Dân quân, tự vệ trong thời gian phối thuộc với quân đội trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu.

4. Công dân được trưng tập vào phục vụ trong quân đội.”

Ngoài ra, người phạm tội phải đáp ứng đủ điều kiện về tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có đầy đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự. Theo quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự, chủ thể của tội chấp hành không nghiêm chỉnh mệnh lệnh là người từ đủ 16 tuổi trở lên.

Trân trọng./.