Hệ thống chỉ tiêu thống kê là gì? Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia được quy định thực hiện như thế nào?

Luật sư cho tôi hỏi: Tôi được biết hệ thống chỉ tiêu thống kê có chức năng phản ánh các đặc điểm của hiện tượng kinh tế - xã hội ở nhiều khía cạnh khác nhau, làm nền tảng cho các cơ quan liên quan, đặc biệt là cơ quan nhà nước thực hiện các chức năng quản lý của mình. Tuy nhiên, tôi vẫn chưa hiểu rõ về định nghĩa cũng như quá trình hình thành, thực hiện hệ thống này. Vậy, thưa Luật sư, theo quy định của pháp luật hiện hành, hệ thống chỉ tiêu thống kê là gì và hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia được quy định thực hiện như thế nào?

MỤC LỤC

1. Hệ thống chỉ tiêu thống kê là gì?

2. Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia được quy định thực hiện như thế nào?

Trả lời:

1. Hệ thống chỉ tiêu thống kê là gì?  

Hệ thống chỉ tiêu thống kê được định nghĩa tại khoản 10 Điều 3 Luật Thống kê 2015 như sau:

“Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

…

10. Hệ thống chỉ tiêu thống kê là tập hợp những chỉ tiêu thống kê phản ánh các đặc điểm của hiện tượng kinh tế - xã hội.”

Bên cạnh đó, đề cập đến hệ thống chỉ tiêu thống kê, chế độ báo cáo thống kê có quy định như sau:

“Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

…

2. Chế độ báo cáo thống kê là những quy định và hướng dẫn do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành về việc thực hiện một tập hợp những báo cáo thống kê có liên quan với nhau để tổng hợp các chỉ tiêu thống kê thuộc một hệ thống chỉ tiêu thống kê và tổng hợp thông tin thống kê khác phục vụ quản lý nhà nước.”

Như vậy, một khi các chỉ tiêu thống kê được tập hợp lại và có khả năng phản ánh các đặc điểm của cùng một hiện tượng kinh tế - xã hội ở mức độ toàn bộ, thống nhất thì sẽ hình thành nên hệ thống chỉ tiêu thống kê. Từ hệ thống này, sẽ cung cấp cơ sở dữ liệu cho việc xây dựng chiến lược, kế hoạch, chính sách và hoạt động quản lý, điều hành của chủ thể quản lý nhà nước hoặc các cơ quan, tổ chức khác thực hiện hoạt động thống kê.

Đồng thời, theo khoản 2 Điều 3 Luật Thống kê 2015 nêu trên, chỉ tiêu thống kê có cơ sở là những quy định và hướng dẫn do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành về việc thực hiện một tập hợp những báo cáo thống kê có liên quan với nhau. Điều này cho thấy chỉ tiêu thống kê được hình thành là một quá trình phân tích, tổng hợp các báo cáo thống kê có quan hệ mật thiết, thống nhất hữu cơ với nhau nhằm mục đích cuối cùng tạo nên hệ thống chỉ tiêu thống kê.

2. Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia được quy định thực hiện như thế nào?  

Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia thực hiện theo Điều 17 Luật Thống kê 2015 được sửa đổi bởi khoản 1 Điều 1 Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều và Phụ lục Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia của Luật Thống kê 2021:

“Điều 17. Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia

1. Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia là tập hợp các chỉ tiêu thống kê chủ yếu do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành nhằm thu thập thông tin thống kê hình thành hệ thống thông tin thống kê quốc gia.

2. Việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia phải bảo đảm các yêu cầu sau đây:

a) Phản ánh được tình hình kinh tế - xã hội của quốc gia;

b) Phù hợp với thực tiễn Việt Nam;

c) Phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.

3. Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia gồm:

a) Các chỉ tiêu thống kê quốc gia do hệ thống tổ chức thống kê tập trung thực hiện;

b) Các chỉ tiêu thống kê quốc gia do bộ, ngành được phân công thực hiện.

4. Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia được quy định tại Phụ lục ban hành kèm theo Luật này.

5. Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia là cơ sở phân công, phối hợp giữa các bộ, ngành trong việc xây dựng chương trình điều tra thống kê quốc gia, sử dụng dữ liệu hành chính cho hoạt động thống kê, chế độ báo cáo thống kê và chương trình khác có liên quan đến hoạt động thống kê.

6. Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với bộ, ngành và địa phương thực hiện các nhiệm vụ sau đây:

a) Xây dựng, trình Chính phủ ban hành nội dung chỉ tiêu thống kê thuộc hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia và quy trình biên soạn chỉ tiêu tổng sản phẩm trong nước, chỉ tiêu tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

b) Hướng dẫn, kiểm tra tình hình và báo cáo kết quả thực hiện hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia;

c) Định kỳ 05 năm, rà soát quy mô tổng sản phẩm trong nước báo cáo Chính phủ để trình Quốc hội xem xét, quyết định về việc đánh giá lại quy mô tổng sản phẩm trong nước.”

* Lưu ý: Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Bộ Tài chính được hợp nhất thành Bộ Tài chính (căn cứ Mục 2.3 Phần II Kết luận số 121-KL/TW ngày 24/01/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XIII về tổng kết Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và khoản 6 Điều 1 Nghị quyết số 176/2025/QH15 ngày 18/02/2025 của Quốc hội về Cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV).

Như vậy, chỉ tiêu thống kê chủ yếu do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành sẽ được tập hợp để hình thành hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia. Mục đích của hệ thống này là cung cấp thông tin thống kê làm cơ sở hình thành hệ thống thông tin thống kê quốc gia.

Theo đó, quá trình xây dựng hệ thống chỉ tiêu quốc gia phải đảm bảo các yêu cầu về: khả năng phản ánh được tình hình kinh tế - xã hội của quốc gia; tính phù hợp với thực tiễn Việt Nam; phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. Điều này đỏi hỏi chủ thể xây dựng phải liên tục cập nhật, nhận thức được tình hình, thực trạng kinh tế - xã hội ở cả trong nước và quốc tế để tiến hành các công tác thống kê trong giới hạn trách nhiệm của mình.

Bên cạnh đó, điều luật cũng đề ra nhiệm vụ trong các vấn đề như: thực hiện xây dựng, ban hành nội dung chỉ tiêu thống kê thuộc hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia; hướng dẫn, kiểm tra tình hình và báo cáo kết quả thực hiện hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia của các cơ quan Nhà nước liên quan nhằm đảm bảo hệ thống có sự quản lý, định hướng và kiểm tra, giám sát. Từ đó, kịp thời có cơ sở hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia và góp phần vào công cuộc phát triển của đất nước, hội nhập quốc tế.

Một điểm cần lưu ý là danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia không cố định mà luôn thay đổi theo sự phát triển của xã hội. Theo đó, trong trường hợp cần thiết, sẽ có sự điều chỉnh, bổ sung theo căn cứ và thủ tục tại Điều 18 Luật Thống kê 2015:

“Điều 18. Điều chỉnh, bổ sung Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia

Căn cứ vào nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, yêu cầu quản lý nhà nước và hội nhập quốc tế trong từng thời kỳ, Chính phủ rà soát, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung Danh mục chỉ tiêu thống kê quốc gia theo thủ tục rút gọn.”

Việc cho phép thực hiện điều chỉnh, bổ sung nêu trên sẽ góp phần hoàn thiện danh mục, tránh sự lạc hậu cũng như cập nhật những chỉ tiêu thống kê quốc gia mới. Đảm bảo hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia luôn có dữ liệu, thông tin cần thiết cho các hoạt động thống kê khác.

Trân trọng./.