Hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị xử phạt như thế nào?

Luật sư cho tôi hỏi: Tôi sống ở một tỉnh miền núi, nơi chỉ có duy nhất một doanh nghiệp cung cấp dịch vụ điện sinh hoạt. Gần đây, doanh nghiệp này liên tục tăng giá điện cao hơn nhiều so với mức thông thường và còn đưa ra điều kiện bất hợp lý, ví dụ như nếu muốn được lắp công tơ điện nhanh thì phải trả thêm các khoản phí “ngoài hợp đồng”. Người dân chúng tôi hầu như không có lựa chọn nào khác vì không có đơn vị nào khác cung cấp điện. Điều này gây khó khăn rất lớn cho sinh hoạt và kinh doanh của chúng tôi. Trong trường hợp doanh nghiệp độc quyền như vậy lạm dụng vị trí để áp đặt giá hoặc điều kiện bất lợi cho khách hàng thì pháp luật quy định xử phạt họ như thế nào? Mong luật sư giải đáp giúp tôi, xin cảm ơn.

MỤC LỤC

1. Trường hợp nào được coi là doanh nghiệp có vị trí độc quyền?

2. Hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị xử phạt như thế nào?

Trả lời:

1. Trường hợp nào được coi là doanh nghiệp có vị trí độc quyền?

Căn cứ theo Điều 25 Luật Cạnh tranh 2018 quy định về doanh nghiệp có vị trí độc quyền như sau:

“Điều 25. Doanh nghiệp có vị trí độc quyền

Doanh nghiệp được coi là có vị trí độc quyền nếu không có doanh nghiệp nào cạnh tranh về hàng hóa, dịch vụ mà doanh nghiệp đó kinh doanh trên thị trường liên quan.”

Theo đó, doanh nghiệp được coi là có vị trí độc quyền trong trường hợp mà không có bất kỳ doanh nghiệp nào cạnh tranh về hàng hóa hay dịch vụ của doanh nghiệp đó kinh doanh trên thị trường liên quan. Việc xác định vị trí độc quyền là cơ sở quan trọng để ngăn chặn các hành vi lạm dụng, bảo đảm môi trường cạnh tranh công bằng và minh bạch.

2. Hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị xử phạt như thế nào?

Những hành vi lạm dụng vị trí độc quyền của các doanh nghiệp không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng mà còn làm méo mó trật tự cạnh tranh, cản trở sự phát triển của kỹ thuật và công nghệ, thậm chí có thể triệt tiêu động lực đổi mới sáng tạo của toàn ngành. Nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý những hành vi vi phạm nghiêm trọng này Điều 9 Nghị định số 75/2019/NĐ-CP ngày 26/9/2019 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh đã ghi nhận như sau:

“Điều 9. Hành vi lạm dụng vị trí độc quyền

1. Phạt tiền từ 01% đến 10% tổng doanh thu trên thị trường liên quan trong năm tài chính liền kề trước năm thực hiện hành vi vi phạm của doanh nghiệp có vị trí độc quyền đối với một trong các hành vi lạm dụng sau đây:

a) Các hành vi quy định tại các điểm b, c, d, đ và e khoản 1 Điều 8 của Nghị định này;

b) Áp đặt các điều kiện bất lợi cho khách hàng;

c) Lợi dụng vị trí độc quyền để đơn phương thay đổi hoặc hủy bỏ hợp đồng đã giao kết mà không có lý do chính đáng;

d) Hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của luật khác.

2. Hình thức xử phạt bổ sung:

Tịch thu khoản lợi nhuận thu được từ việc thực hiện hành vi vi phạm.

3. Biện pháp khắc phục hậu quả:

a) Buộc cơ cấu lại doanh nghiệp lạm dụng vị trí độc quyền;

b) Buộc loại bỏ những điều khoản vi phạm pháp luật ra khỏi hợp đồng, thỏa thuận hoặc giao dịch kinh doanh;

c) Buộc khôi phục các điều kiện phát triển kỹ thuật, công nghệ mà doanh nghiệp đã cản trở;

d) Buộc loại bỏ các điều kiện bất lợi đã áp đặt cho khách hàng;

đ) Buộc khôi phục lại các điều khoản hợp đồng, hợp đồng đã thay đổi hoặc hủy bỏ mà không có lý do chính đáng.”

Dẫn chiếu đến điểm b, c, d, đ, e khoản 1 Điều 8 Nghị định số 75/2019/NĐ-CP ngày 26/9/2019 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh ghi nhận như sau:

“Điều 8. Hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường

1. Phạt tiền từ 01% đến 10% tổng doanh thu trên thị trường liên quan trong năm tài chính liền kề trước năm thực hiện hành vi vi phạm của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường hoặc từng doanh nghiệp thuộc nhóm doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường đối với một trong các hành vi sau đây:

...

b) Áp đặt giá mua, giá bán hàng hóa, dịch vụ bất hợp lý hoặc ấn định giá bán lại tối thiểu gây ra hoặc có khả năng gây ra thiệt hại cho khách hàng;

c) Hạn chế sản xuất, phân phối hàng hóa, dịch vụ, giới hạn thị trường, cản trở sự phát triển kỹ thuật, công nghệ gây ra hoặc có khả năng gây ra thiệt hại cho khách hàng;

d) Áp dụng điều kiện thương mại khác nhau trong các giao dịch tương tự dẫn đến hoặc có khả năng dẫn đến ngăn cản doanh nghiệp khác tham gia, mở rộng thị trường hoặc loại bỏ doanh nghiệp khác;

đ) Áp đặt điều kiện cho doanh nghiệp khác trong ký kết hợp đồng mua, bán hàng hóa, dịch vụ hoặc yêu cầu doanh nghiệp khác, khách hàng chấp nhận các nghĩa vụ không liên quan trực tiếp đến đối tượng của hợp đồng dẫn đến hoặc có khả năng dẫn đến ngăn cản doanh nghiệp khác tham gia, mở rộng thị trường hoặc loại bỏ doanh nghiệp khác;

e) Ngăn cản việc tham gia hoặc mở rộng thị trường của doanh nghiệp khác;

...”

Theo đó, đối với một trong các hành vi lạm dụng sau sẽ bị phạt tiền từ 01% đến 05% tổng doanh thu trên thị trường liên quan trong năm tài chính liền kề trước năm thực hiện hành vi vi phạm của doanh nghiệp có vị trí độc quyền, cụ thể:

- Áp đặt giá mua, giá bán hàng hóa, dịch vụ bất hợp lý hoặc ấn định giá bán lại tối thiểu gây ra hoặc có khả năng gây ra thiệt hại cho khách hàng;

- Hạn chế sản xuất, phân phối hàng hóa, dịch vụ, giới hạn thị trường, cản trở sự phát triển kỹ thuật, công nghệ gây ra hoặc có khả năng gây ra thiệt hại cho khách hàng;

- Áp dụng điều kiện thương mại khác nhau trong các giao dịch tương tự dẫn đến hoặc có khả năng dẫn đến ngăn cản doanh nghiệp khác tham gia, mở rộng thị trường hoặc loại bỏ doanh nghiệp khác;

- Áp đặt điều kiện cho doanh nghiệp khác trong ký kết hợp đồng mua, bán hàng hóa, dịch vụ hoặc yêu cầu doanh nghiệp khác, khách hàng chấp nhận các nghĩa vụ không liên quan trực tiếp đến đối tượng của hợp đồng dẫn đến hoặc có khả năng dẫn đến ngăn cản doanh nghiệp khác tham gia, mở rộng thị trường hoặc loại bỏ doanh nghiệp khác;

- Ngăn cản việc tham gia hoặc mở rộng thị trường của doanh nghiệp khác;

- Áp đặt các điều kiện bất lợi cho khách hàng;

- Lợi dụng vị trí độc quyền để đơn phương thay đổi hoặc hủy bỏ hợp đồng đã giao kết mà không có lý do chính đáng;

- Hành vi lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của luật khác.

Bên cạnh đó, pháp luật còn quy định về hình thức xử phạt bổ sung là tịch thu khoản lợi nhuận thu được từ việc thực hiện hành vi vi phạm. Đồng thời, để khôi phục lại môi trường cạnh tranh công bằng và minh bạch, điều luật cũng đặt ra các biện pháp khắc phục hậu quả cụ thể nhằm hạn chế tối đa những tác động tiêu cực mà hành vi vi phạm gây ra, cụ thể:

- Buộc cơ cấu lại doanh nghiệp lạm dụng vị trí độc quyền;

- Buộc loại bỏ những điều khoản vi phạm pháp luật ra khỏi hợp đồng, thỏa thuận hoặc giao dịch kinh doanh;

- Buộc khôi phục các điều kiện phát triển kỹ thuật, công nghệ mà doanh nghiệp đã cản trở;

- Buộc loại bỏ các điều kiện bất lợi đã áp đặt cho khách hàng;

- Buộc khôi phục lại các điều khoản hợp đồng, hợp đồng đã thay đổi hoặc hủy bỏ mà không có lý do chính đáng.

Như vậy, quy định về việc xử phạt hành vi lạm dụng vị trí độc quyền có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc kiểm soát quyền lực thị trường và duy trì sự công bằng trong môi trường kinh doanh. Với lợi thế tuyệt đối, doanh nghiệp độc quyền rất dễ lạm dụng vị trí của mình để thực hiện những hành vi trái pháp luật. Những hành vi này nếu không bị ngăn chặn kịp thời sẽ làm suy yếu động lực cạnh tranh, gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng, kìm hãm sự phát triển của kỹ thuật, công nghệ và làm méo mó trật tự thị trường. Bằng cách thiết lập cơ chế xử lý nghiêm khắc, pháp luật không chỉ bảo vệ lợi ích chung mà còn khuyến khích cạnh tranh lành mạnh, tạo động lực cho đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế bền vững. Có thể thấy đây là cơ sở pháp lý vững chắc để duy trì một môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch và ổn định lâu dài.

Trân trọng./.