Kiểm tra chuyên ngành là gì? Kiểm tra chuyên ngành hải quan là gì? Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng kiểm tra chuyên ngành là gì? Quyết định giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan được thực hiện như thế nào?

Luật sư cho tôi hỏi: Công ty chúng tôi có nhập khẩu một lô hàng thực phẩm chức năng qua cửa khẩu quốc tế Lào Cai. Trongquá trình kiểm tra,căn cứ vào mức độ rủi ro của hàng hóa và thông tin từ cơ quan kiểm tra chuyên ngành, công chức hải quan quyết định trực tiếp giám sát quá trình lấy mẫu tại kho ngoại quan của doanh nghiệp. Tuy nhiên, thông thường hàng hoá tương tự của chúng tôi không bị lấy mẫu kiểm tra như trên nên tôi phân vân việc làm của công chức hải quan có đúng quy định pháp luật hay không. Vì vậy, tôi muốn hỏi, quyết định giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan được thực hiện như thế nào theo quy định của pháp luật hiện hành? Kính mong Luật sư giải đáp thắc mắc giúp tôi.

MỤC LỤC

1. Kiểm tra chuyên ngành là gì?

2. Kiểm tra chuyên ngành hải quan là gì?

3. Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng kiểm tra chuyên ngành là gì?

4. Quyết định giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan được thực hiện như thế nào?

Trả lời:

1. Kiểm tra chuyên ngành là gì?  

Việc thực hiện các hoạt động kiểm tra chuyên ngành tạo điều kiện cho việc phát hiện sớm vi phạm cũng như đánh giá việc chấp hành quy định pháp luật của cá nhân, tổ chức. Theo đó, định nghĩa của thuật ngữ kiểm tra chuyên ngành được quy định tại khoản 1 Điều 3 Nghị định số 217/2025/NĐ-CP ngày 05/8/2025 của Chính phủ về hoạt động kiểm tra chuyên ngành như sau:

“Điều 3. Mục đích hoạt động kiểm tra chuyên ngành

1. Kiểm tra chuyên ngành là việc xem xét, đánh giá, xử lý của cơ quan, người có thẩm quyền đối với việc chấp hành pháp luật chuyên ngành của cơ quan, tổ chức, cá nhân (sau đây gọi là tổ chức, cá nhân) thuộc phạm vi quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực.

…”

Như vậy, điều luật đã nêu rõ bản chất của hoạt động kiểm tra chuyên ngành là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, đánh giá và xử lý đối với việc tuân thủ pháp luật chuyên ngành của các tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý. Đây là một công cụ quan trọng giúp Nhà nước bảo đảm việc thực hiện đúng quy định pháp luật trong từng lĩnh vực cụ thể như hải quan, thương mại, y tế hay môi trường,... Thông qua hoạt động này, cơ quan chức năng có thể phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của các chủ thể tham gia hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Qua đó, tạo cơ sở xác lập chức năng, nhiệm vụ cho việc thực hiện các hoạt động kiểm tra chuyên ngành cũng như phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan kiểm tra. Góp phần quan trọng vào việc duy trì trật tự, kỷ cương hành chính và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong từng lĩnh vực quản lý nhà nước.

2. Kiểm tra chuyên ngành hải quan là gì?

Kiểm tra chuyên ngành hải quan là một lĩnh vực kiểm tra chuyên ngành cụ thể. Được hiểu là việc xem xét, đánh giá, xử lý của cơ quan, người có thẩm quyền đối với việc chấp hành pháp luật về hải quan của cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý nhà nước ngành hải quan.

Việc kiểm tra chuyên ngành trong lĩnh vực này có ý nghĩa quan trọng trong quản lý các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, quá cảnh hàng hóa, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh phương tiện vận tải. Bởi cơ chế này xác lập cơ sở pháp lý cho cơ quan có thẩm quyền thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình cũng như yêu cầu các chủ thể liên quan phải nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, tích cực, chủ động trong thực hiện những điều mà pháp luật quy định phải làm.

Từ đó, ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật, bảo vệ cộng đồng và an toàn công cộng. Đồng thời, tạo thuận lợi cho các hoạt động thương mại, giúp doanh nghiệp chủ động đảm bảo hàng hóa của mình đáp ứng các yêu cầu pháp lý trước khi đưa ra thị trường, tránh các rủi ro pháp lý và tổn thất tài chính.

3. Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng kiểm tra chuyên ngành là gì?

Định nghĩa hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng kiểm tra chuyên ngành được quy định tại khoản 5 Điều 3 Nghị định số 08/2015/NĐ-CP ngày 21/01/2015 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan như sau:

“Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

…

5. “Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng kiểm tra chuyên ngành” là hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phải kiểm tra về chất lượng, y tế, văn hóa, kiểm dịch động vật, kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm theo quy định của pháp luật.”

Theo đó, quy định giải thích từ ngữ nêu trên đã minh bạch hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc đối tượng kiểm tra chuyên ngành là những loại hàng phải được kiểm tra về chất lượng, y tế, văn hóa, kiểm dịch động vật – thực vật và an toàn thực phẩm trước khi được lưu thông theo quy định của pháp luật. Đảm bảo rằng, mọi hàng hóa đưa vào hoặc ra khỏi lãnh thổ Việt Nam đều đáp ứng các tiêu chuẩn pháp luật, góp phần ngăn ngừa rủi ro đối với sức khỏe con người, môi trường và an ninh văn hóa quốc gia.

Về mặt pháp lý, quy định này có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ phạm vi áp dụng của hoạt động kiểm tra chuyên ngành, tránh tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót đối tượng quản lý. Giúp cơ quan hải quan và các cơ quan chuyên ngành phân loại, quản lý và phối hợp hiệu quả trong quá trình kiểm soát hàng hóa. Từ đó, tạo cơ sở để các cơ quan nhà nước thực hiện đúng thẩm quyền và trách nhiệm trong kiểm tra, giám sát chất lượng hàng hóa xuất nhập khẩu. Đồng thời, quy định cũng bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, nâng cao uy tín hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế và thúc đẩy thương mại phát triển bền vững.

4. Quyết định giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan được thực hiện như thế nào?

Quyết định giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan được thực hiện theo quy định tại Điều 28 Thông tư số 81/2019/TT-BTC ngày 15/11/2019 của Bộ Tài chính về việc quy định quản lý rủi ro trong hoạt động nghiệp vụ hải quan như sau:

“Điều 28. Quyết định giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan

Căn cứ mức độ rủi ro trong quá trình giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong địa bàn hoạt động hải quan và thông tin thông báo việc lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành, cơ quan hải quan quyết định việc giám sát và thông báo trên Hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan như sau:

1. Rủi ro cao, rủi ro trung bình: Thực hiện giám sát trực tiếp.

2. Rủi ro thấp: Chưa thực hiện giám sát, tiếp tục thực hiện đánh giá tuân thủ pháp luật, phân loại mức độ rủi ro cho kỳ đánh giá tiếp theo.”

Căn cứ vào quy định trên, cơ chế ra quyết định giám sát việc lấy mẫu hàng hóa phục vụ kiểm tra chuyên ngành trong phạm vi hoạt động của hải quan sẽ dựa trên mức độ rủi ro của từng trường hợp giám sát lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành cụ thể và thông tin thông báo việc lấy mẫu phục vụ kiểm tra chuyên ngành. Theo đó:

- Đối với hàng hóa có rủi ro cao hoặc trung bình, cơ quan hải quan sẽ thực hiện giám sát trực tiếp để bảo đảm tính chính xác, minh bạch và ngăn ngừa hành vi gian lận trong quá trình lấy mẫu.

- Ngược lại, với hàng hóa rủi ro thấp, việc giám sát chưa được thực hiện ngay, mà thay vào đó là tiếp tục theo dõi, đánh giá tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp trong các kỳ sau.

Cách tiếp cận này thể hiện sự linh hoạt và hiệu quả của quản lý rủi ro trong hải quan hiện đại, giúp phân bổ nguồn lực kiểm tra phù hợp với thực tế. Tăng cường trách nhiệm tuân thủ của doanh nghiệp, bởi mức độ giám sát phụ thuộc vào lịch sử và hành vi pháp lý của chính doanh nghiệp. Đồng thời, việc áp dụng quản lý rủi ro giúp giảm gánh nặng kiểm tra cho doanh nghiệp có uy tín, tiết kiệm nguồn lực nhà nước mà vẫn đảm bảo an toàn, chất lượng hàng hóa xuất nhập khẩu.

Trân trọng./.