Kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện của các tổ chức để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố trong nước được thực hiện như thế nào?
Luật sư cho tôi hỏi: Tôi là đại diện của một doanh nghiệp chuyên sản xuất hàng tiêu dùng, thời gian gần đây khu vực miền Trung xảy ra bão lũ gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản nên công ty tôi muốn đứng ra kêu gọi, vận động sự đóng góp tự nguyện từ các tổ chức đối tác để hỗ trợ người dân khắc phục hậu quả. Xin hỏi việc kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện của các tổ chức để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố trong nước được thực hiện như thế nào, rất mong được luật sư giải đáp.
MỤC LỤC
Trả lời:
1. Sự cố để các tổ chức, cá nhân vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn là các tình huống nào?
Sự cố để các tổ chức, cá nhân vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn được quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định số 93/2021/NĐ-CP ngày 27/10/2021 về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo (sau đây gọi tắt là “Nghị định số 93/2021/NĐ-CP”) như sau:
“Điều 3. Giải thích từ ngữ
2. Sự cố là các tình huống do thiên tai hoặc con người gây ra được quy định tại khoản 1 Điều 3 Nghị định số 30/2017/NĐ-CP ngày 21 tháng 3 năm 2017 của Chính phủ về quy định tổ chức, hoạt động ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn.”
Dẫn chiếu đến quy định tại khoản 1 Điều 3 Nghị định số 30/2017/NĐ-CP ngày 21/3/2017 của Chính phủ về quy định tổ chức, hoạt động ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn như sau:
“Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, những từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
1. Tình huống sự cố, thiên tai cơ bản là các tình huống do thiên tai hoặc con người gây ra dẫn đến sự cố, tai nạn có nguy cơ đe dọa hoặc gây hậu quả tổn thất về người, phương tiện, tài sản, vật chất và gây ô nhiễm, hủy hoại môi trường cần thiết phải có các biện pháp kịp thời, thích hợp ứng phó nhằm giảm thiểu thiệt hại tới mức thấp nhất. Bao gồm:
a) Tai nạn tàu, thuyền trên biển;
b) Sự cố tràn dầu;
c) Sự cố cháy nổ giàn khoan, đường ống dẫn dầu, khí;
d) Sự cố cháy lớn nhà cao tầng, khu đô thị, khu công nghiệp, khu dân cư;
đ) Sự cố sập đổ công trình, nhà cao tầng, hầm lò khai thác khoáng sản;
e) Sự cố rò rỉ phóng xạ, bức xạ hạt nhân, tán phát hóa chất độc và môi trường;
g) Sự cố động đất, sóng thần;
h) Tai nạn giao thông đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa đặc biệt nghiêm trọng;
i) Tai nạn máy bay xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam;
k) Sự cố vỡ đê, hồ đập và xả lũ;
l) Sự cố cháy rừng;
m) Bão, áp thấp nhiệt đới, lũ, ngập lụt; lũ quét, lũ ống, sạt, lở đất đá và các sự cố khác do thiên tai gây ra.”
Lưu ý: Nghị định số 30/2017/NĐ-CP ngày 21/3/2017 của Chính phủ về quy định tổ chức, hoạt động ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm cứu nạn hết hiệu lực từ ngày 23/8/2025.
Quy định về sự cố trong hoạt động vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện mang ý nghĩa xác định rõ phạm vi và tính chất của những tình huống được phép huy động nguồn lực xã hội. Theo tinh thần của Nghị định 93/2021/NĐ-CP, sự cố không chỉ bao hàm các hiện tượng bất thường do thiên tai gây ra mà còn bao gồm cả các tai nạn, thảm họa hoặc rủi ro lớn do con người tạo ra, dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng về người, tài sản và môi trường. Sự dẫn chiếu đến Nghị định 30/2017/NĐ-CP cho thấy sự liên kết chặt chẽ giữa cơ chế ứng phó khẩn cấp của Nhà nước và hoạt động thiện nguyện của cộng đồng, bảo đảm rằng các nguồn đóng góp được triển khai đúng mục đích, đúng hoàn cảnh cần hỗ trợ.
Dưới góc độ pháp lý, việc xác định sự cố có ý nghĩa quan trọng trong việc giới hạn phạm vi vận động và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện. Chỉ khi có sự kiện thuộc nhóm tình huống được coi là sự cố theo quy định thì các tổ chức, cá nhân mới được phép huy động và phân bổ nguồn lực hỗ trợ. Điều này giúp tránh tình trạng vận động tùy tiện, đồng thời bảo đảm sự minh bạch và trách nhiệm trong công tác thiện nguyện – một lĩnh vực dễ phát sinh nhạy cảm về tài chính và lòng tin xã hội.
Từ góc nhìn tổng quát, quy định về sự cố trong Nghị định 93/2021/NĐ-CP là nền tảng để thiết lập cơ chế huy động nguồn lực xã hội một cách có trật tự, hợp pháp và nhân văn. Nó thể hiện sự kết nối giữa trách nhiệm của Nhà nước và tinh thần tương trợ của cộng đồng, đồng thời góp phần xây dựng niềm tin vào hoạt động thiện nguyện khi mỗi đóng góp đều được đặt trong khuôn khổ pháp luật rõ ràng. Đây cũng là minh chứng cho quan điểm quản lý hiện đại – nơi pháp luật không chỉ điều chỉnh hành vi mà còn khuyến khích giá trị nhân đạo phát huy đúng hướng.
2. Kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện của các tổ chức để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố trong nước được thực hiện như thế nào?
Kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện của các tổ chức để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố trong nước được quy định tại Điều 6 Nghị định số 93/2021/NĐ-CP như sau:
“Điều 6. Kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện
Khi thiên tai, dịch bệnh, sự cố xảy ra gây thiệt hại về người, tài sản hoặc ảnh hưởng tới đời sống của Nhân dân, tùy theo mức độ, phạm vi thiệt hại, việc kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện của các tổ chức được thực hiện theo các phương thức như sau:
1. Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hoặc Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh kêu gọi, vận động các tổ chức, cá nhân đóng góp tự nguyện để hỗ trợ Nhân dân và các địa phương bị thiệt hại.
2. Hội Chữ thập đỏ Việt Nam kêu gọi, vận động tổ chức chữ thập đỏ trong nước và ngoài nước ủng hộ theo quy định của pháp luật hiện hành về hoạt động Chữ thập đỏ.
3. Các cơ quan thông tin đại chúng hưởng ứng lời kêu gọi của Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh vận động các tổ chức, cá nhân đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố theo quy định của pháp luật.
4. Các quỹ từ thiện kêu gọi, vận động các tổ chức, cá nhân đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố xảy ra trên địa bàn thuộc phạm vi hoạt động.
5. Các doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ chức khác có tư cách pháp nhân kêu gọi, vận động các tổ chức, cá nhân đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố. Khi thực hiện vận động nguồn đóng góp tự nguyện, các tổ chức có thông báo trên trang thông tin điện tử hoặc các phương tiện thông tin truyền thông cam kết về mục đích, phạm vi, phương thức, hình thức vận động, đối tượng hỗ trợ, thời gian thực hiện hỗ trợ và gửi bằng văn bản đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi đặt trụ sở chính theo mẫu Thông báo ban hành kèm theo Nghị định này. Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm lưu trữ để theo dõi và cung cấp thông tin khi có yêu cầu của tổ chức, cá nhân đóng góp hoặc nhận hỗ trợ và cơ quan có thẩm quyền phục vụ công tác hướng dẫn, theo dõi, thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm.
6. Ban chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai kêu gọi, vận động nguồn đóng góp tự nguyện từ quốc tế trong các tình huống khẩn cấp về thiên tai. Các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban nhân dân cấp huyện kêu gọi, vận động các tổ chức, cá nhân đóng góp tự nguyện khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố.”
Điều này được hướng dẫn chi tiết tại mục 1 Phần II Hướng dẫn số 95/HD-MTTW-BTT ngày 04/01/2023 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về việc thực hiện một số nội dung Nghị định số 93/2021/NĐ-CP:
“1. Việc tổ chức kêu gọi, vận động và hưởng ứng lời kêu gọi (Điều 6)
Khi thiên tai, dịch bệnh, sự cố xảy ra gây thiệt hại về người, tài sản hoặc ảnh hưởng tới đời sống của Nhân dân, tùy theo mức độ, phạm vi thiệt hại và cấp độ rủi ro thiên tai, việc kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện được thực hiện theo các cấp độ như sau:
- Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xem xét, quyết định ra lời kêu gọi khi có một trong các trường hợp sau:
+ Thiên tai, dịch bệnh, sự cố xảy ra trên phạm vi địa bàn từ 02 tỉnh, thành phố trở lên hoặc trường hợp thiên tai, sự cố, dịch bệnh xảy ra trên phạm vi 01 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương mà mức độ thiệt hại lớn (có nhiều người chết, mất tích; nhiều người bị thương nặng, mắc dịch bệnh phải nằm viện điều trị, cách ly y tế tập trung; có nhiều nhà ở của người dân bị đổ, sập, trôi, cháy hoàn toàn hoặc hư hỏng nặng từ 75% trở lên; có nhiều thôn, bản, buôn, làng, phum, sóc có nhà cửa bị đổ, hư hỏng...) vượt quá khả năng kêu gọi, vận động của địa phương.
- Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh ra lời kêu gọi khi:
+ Thiên tai, dịch bệnh, sự cố xảy ra trên phạm vi địa bàn một tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương;
+ Có mức độ thiệt hại thấp hơn các mức quy định đối với trường hợp Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ra lời kêu gọi;
- Trong trường hợp khả năng huy động nguồn lực tại địa phương không đảm bảo thì Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh gửi lời kêu gọi các tỉnh, thành phố, các tổ chức, cá nhân ngoài tỉnh; hoặc có văn bản đề nghị Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ra lời kêu gọi.
- Ngay sau khi Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ra lời kêu gọi, trong thời hạn không quá 3 ngày, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh và các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở Trung ương có hình thức phù hợp để hưởng ứng thực hiện lời kêu gọi.”
Quy định tại Điều 6 Nghị định số 93/2021/NĐ-CP cùng Hướng dẫn số 95/HD-MTTW-BTT đã thiết lập một cơ chế thống nhất và minh bạch cho hoạt động kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện nhằm khắc phục hậu quả do thiên tai, dịch bệnh, sự cố. Theo đó, việc kêu gọi được triển khai linh hoạt tùy theo phạm vi và mức độ thiệt hại, đảm bảo sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, tổ chức chính trị - xã hội và các cá nhân, doanh nghiệp. Quy định này vừa thể hiện tinh thần tương thân tương ái của cộng đồng, vừa khẳng định vai trò trung tâm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc điều phối, kiểm soát và hướng dẫn hoạt động vận động đóng góp để tránh tình trạng chồng chéo, tự phát hoặc thiếu minh bạch.
Cùng với đó, việc yêu cầu các tổ chức có tư cách pháp nhân khi kêu gọi đóng góp phải công khai thông tin về mục đích, phạm vi, đối tượng, hình thức và thời gian thực hiện trên các phương tiện truyền thông, đồng thời gửi thông báo đến Ủy ban nhân dân cấp xã nơi đặt trụ sở cho thấy nỗ lực của Nhà nước trong việc kiểm soát, giám sát quá trình vận động và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện. Cách tiếp cận này không chỉ giúp đảm bảo tính minh bạch, mà còn bảo vệ quyền lợi của người đóng góp và đối tượng được hỗ trợ.
Quy định về hoạt động kêu gọi, vận động đóng góp tự nguyện trong nước thể hiện sự kết hợp giữa tinh thần nhân đạo và nguyên tắc pháp quyền, bảo đảm mọi hoạt động hỗ trợ cộng đồng đều diễn ra đúng mục đích, đúng thẩm quyền và công khai. Cơ chế này không chỉ củng cố niềm tin của xã hội vào tính minh bạch trong công tác cứu trợ mà còn khẳng định vai trò định hướng, điều phối của Nhà nước trong việc phát huy sức mạnh đoàn kết dân tộc, cùng nhau vượt qua khó khăn, hướng đến sự ổn định và phát triển bền vững.
Trân trọng./.
